Ақ бидай

Сабақ барысы

Қосымша №1

         Бірде жас жігіт данагөйге келді.Күн сайын бес рет мына сөздерді айтамын «Өміріме қуанамын, бірақ өмірімде қуаныш жоқ» - деді.  Данагөй  қасық, шам мен құмыраны алдына қойып: «Осы заттардың қайсысын таңдайсың» - деді. Жігіт «Қасықты»  - деп жауап қатты. «Қасық сен мендіксің деші». Қасық келді ме? – Жоқ. Сен мың рет айтсаңда ол қасық саған өзі бармайды, ол үшін сен  қолыңды созып алуың қажет. Сол себепті «Еңбек етсең емерсің»  - деп жігітті еңбекке баулыды.

Қосымша №2

Қайдан келдің бауырсақ?
Өтебай Тұрманжанов
Дастарқанда шашылып,
Жатты аппақ бауырсақ.
Бауырсаққа қызығып,
Қарап тұрып көзін сап:
- Қайдан келдің бауырсақ?-
Деп сұрады қуыршақ.
- Дүкеннен келдім
Нан сатқан,-
Деді оған бауырсақ.
- Дүкенге келдің қай жақтан?
- Наубайдан келдім нан жапқан.
- Наубайға келдің қай жақтан?
- Диірменнен келдім ұн тартқан.
- Даладан келдім кең жаткан.
Жер - анам менің көсілген,
Диқандар мені өсірген.

                                Қосымша № 3

• Қазақтың классикалық музыкасының негізін кімдер қалаған?
• Қазақ әндері нені наситтайды?
• Халық күйлерінде не баяндалады және бізге қалай жеткен?
• Әміре Қашаубаев кім?
• Домбыра – қандай аспап?
• Қазақтың этно – рок тобын ата?
• Театрдың қандай түрлері бар?

                                                Қосымша №4

         Есте жоқ ерте заманда бидай өз бетiмен өседi екен. Бiр жылы қатты қуаңшылық болады. Күннiң оттай ыстық аптабынан, ылғалдың тапшылығынан өсiмдiк бiткен сұмдық тарығады. Сол бiр кезде тiршiлiк үшiн жанталасқан өсiмдiк атаулы Ақ бидайды жан-жағынан қаумалай, тұс-тұсынан алқымға ала бастайды. Тамыры мықтылары Бидай өсiп тұрған жердiң астындағы суды тартып алады. Оның маңындағы қорегiн жырып әкетiп жатады. Кейбiр бойшаң бұталар күннiң көзiне қасақана тұрып алып, жарық түсiрмей бағады. Сөйтiп, Ақ бидайдың жағдайы күннен-күнге нашарлай бастайды.                                       Ақырында, өлер халге жетедi. Сосын ол олай-былай жүгiрiп, жортып өткен әр қилы аңдардан жәрдем сұрайды. Үстiнен әрлi-берлi қалықтап ұшып өткен үл-кен-кiшi құстарға да жалбарынады. Бiрақ оның өтiнi-шiне, мұң-зарына ешқайсысы құлақ аса қоймайды.                        Ендi өлдiм ғой деген сәтте Ақ бидайға садақ асын-ған, қолында найзасы бар, аң аулап жүрген Адам кезi-гедi. Бидай байқұс көзiнiң жасын төгiп тұрып, Адамға мұңын шағады, мүшкiл халiн бастан-аяқ баяндап бередi.                                                                                       

         Адам бiраз ойланып тұрып, ақырында, Бидайдың өтiнiшiн қабыл алады. Садағын жерге қойып, найзасын бұтаға сүйей салады да, бiлегiн сыбанып жiберiп, бiрден iске кiрiседi. Ақ бидайдың айналасындағы жауыз шөптердiң бәрiн қолымен жұлып отап, тып-типыл қылады. Олардың бидайға ауыз салып жатқан арам тамырларын найзасының ұшымен қопарып тастайды. Сосын бiраз жердегi ағып жатқан бұлаққа барып, тақиясын толтырып су әкеледi.               

Әлсiреп қалған Ақ бидай мөлдiр суға қанып, өзiнiң көзiн құртқалы тұс-тұсынан анталап келiп калған жа-уынан құтылғаннан кейiн бой түзеп, құлпырып сала бередi.

         Адам да ауық-ауық келiп-кетiп, Ақ бидайға қамқор болып жүредi. Қаскөй шөптер мен тiкендердi. Бидайдың маңына жолатпай, мезгiл-мезгiл суарып тұрады.

Содан күзге салым Бидай сарғайып пiседi. Баданадай бар дәнiн, бiр түйiрiн шашау шығармай Адамға тарту етедi.

         Адам сыйға алған дәнiн бiр күз, бiр қыс сақтайды. Көктем шыққаннан кейiн ақылы мен бiлiгiнiң арқасында үйшiгiнiң алдындағы тегiстеу жердi қопсытып, соған әлгi дәндердi сеуiп тастайды. Жаз бойы арам шөптердi жұлып, уағында суарады, баптап тұрады. Ақырында, еңбегi зая кетпей, күзде Адам дән сепкен жерiнен бiр дорба бидай алады. Келесi жылы – бiр қап, сосын – он қап, сөйте-сөйте – мың қап, қойшы, бара-бара адам баласына жететiндей бидайды әлденеше еселеп, миллион қап етiп алатын болады.

Адам мен Ақ бидайдың ажырамас достастығы есте жоқ ерте заманда осылай басталған екен.

Қосымша №4

Мен қандаймын?

Оқушылар 1 – 6 дейінгі сандарды бір мезгілде екі қолымен жазуы керек.Жазу барысында қалай жазылғандығына (әдемі, нашар) назар аудармау керек. Содан кейін олар жазғандарының ішінен жазылуы бір – біріне ұқсас бір жұп таңдауы керек.

Жеке бастарының қасиеттерін сипаттайтын мынандай тізім оқылады:

• Егер «1» сандары ұқсас келсе, онда іскер, болашақ басшылар екендігін меңзейді.
• «2» сандарының ұқсастығы бұл оқушылардың бейбіт өмірді жақтайтын, әрқашан да бітімге келе білетін адамдар;
• Егер «3» сандарды ұқсас келсе, онда бұлар – ақылдылар.
• «4» сандары ұқсас келсе, онда бұл оқушыларға – сенім артуға болады дегенді білдіреді.
•  «5» сандарының ұқсастығы бұл оқушылар – жан – жақты дамыған.

Қосымша №5

Сабақты бағалау кестесі